Với chúng ta những điều biết về nước mắm có lẽ chỉ là trong những lời kể của người lớn, từ tivi, từ sách báo, là việc cá được dân chài kéo lên rồi ủ muối mà thành nước cốt nước mắm, là việc nước mắm được coi là thứ gia vị đặc trưng của dân tộc của đất nước.
Ngồi trước mâm cơm thơm ngọt, chấm chan những giọt nước mắm vàng nâu óng ả dậy mùi, bạn cũng chỉ xuýt xoa khen sao nước mắm khiến món ăn thêm đậm đà, thêm hương vị. Nhưng điều bạn chưa biết về nơi sản sinh ra nước mắm, chưa biết đến những người vẫn đang từng ngày gìn giữ giá trị văn hóa, mưu sinh với nghề.
Cái tên làng nghề nước mắm đâu phải dễ mà thành, đó là cả một đoạn đường thăng trầm mà chỉ người trong nghề mới thấm thía, mới trân trọng. Còn với những ai chưa được biết đến, hãy cùng ngồi lại, đọc thêm vài lời để hiểu thêm về nước mắm, về làng nghề, cái nôi, về những người đã và đang cố gắng mỗi ngày.
Các bài viết bạn có thể quan tâm:
Thị Trường Nước Mắm Truyền Thống Việt Nam Ra Sao?
[ Xem Ngay] Cách nhận biết nước mắm truyền thống và công nghiệp
Nước Mắm Truyền Thống Và Những Câu Chuyện Chưa Kể
NƯỚC MẮM TRUYỀN THỐNG VÀ 7 LỢI ÍCH BẤT NGỜ BẠN CHƯA BIẾT
Lịch sử hình thành ngành nước mắm truyền thống Phan Thiết
Mục lục
Đi Tìm Về Cội Nguồn Của Nước Mắm
Nghe có vẻ xa xôi nhưng thực tế thì cũng dễ đến hơn 300 năm kể từ khi người Việt dùng nước mắm làm gia vị trong mỗi bữa cơm của mình.
Có phải chăng vì nước mắm chứa đựng một hương vị đậm đà, mặn mà nhưng lại vô cùng hoàn hảo để làm dậy thêm mùi cho những món chiên, xào, nấu, lại càng hợp hơn khi sử dụng để chế biến ra hàng chục hàng trăm loại nước chấm phù hợp cho từng món ăn khác nhau tùy mỗi vùng miền, vì thế nên hầu như trong góc bếp của mỗi gia đình Việt đều có bóng dáng của nước mắm rin nguyên chất.
Tuy nhiên sự xuất hiện của nước mắm thường xuyên là vậy nhưng chưa chắc có nhiều người biết được nước mắm bắt nguồn từ đâu, đã từng trải qua những thăng trầm như thế nào trong cả một chiều dài lịch sử của dân tộc. Vì thế mà chúng ta cùng thử ngược về quá khứ, đi tìm nguồn gốc của Nước Mắm Việt Nam thôi nào.
Mọi người có biết rằng nước mắm bắt nguồn từ nền văn minh cổ đại châu Âu từ hơn 2000 năm về trước với tên gọi là Garum & Liquamen, chứ không hề bắt nguồn từ khu vực Đông Nam Á không? Nghe có vẻ ngạc nhiên nhưng sự thật là vậy, đến thế kỷ thứ 2 các giao dịch nước mắm bắt đầu phát triển và Pompeii trở thành vựa nước mắm lớn nhất nhì La Mã.
Tiếp theo vào khoảng thế kỷ IX cùng với sự phát triển của con đường tơ lụa trên biển mà nước mắm đã cứ thế theo chân các lái buôn Ấn Độ đi vào Chăm Pa.
Tiếp nối sự kiện trên thì đến năm 1631, sau khi chúa Nguyễn Phúc Nguyên gả con gái mình là công chúa Nguyễn Phúc Ngọc Khoa cho vua Chăm Pa là Po Romé thì người Việt từ Ngũ Quảng mới bắt đầu học cách làm nước mắm truyền thống lâu đời của người Chăm Pa, nếu bạn còn chưa biết thì chính từ “Ủ chượp” có nguồn gốc từ tiếng Chăm đấy.
Dần dần theo thời gian và sự học hỏi mà người dân làng chài xưa Phan Thiết đã cải tiến, nâng cao kĩ thuật sản xuất để đưa nước mắm lên một tầm cao mới, cố gắng phát triển nó trở thành một ngành thương mại vững chắc. Từ đó xuất hiện thêm thùng lều gỗ ủ chượp và sự ra đời của tĩn gốm đựng nước mắm, giúp sản lượng nước mắm ngày một tăng, bảo quản cũng dễ dàng.
Vì vậy mà từ đó nước mắm Phan Thiết được biết đến rộng rãi hơn, từ Bắc chí Nam, khắp Nam kỳ lục tỉnh đều có bóng dáng của những ghe bầu chứa đầy những tĩn gốm nước mắm chở khắp sông Cà Ty đi muôn nơi.
Xem thêm bài về Hàm Hộ cuối cùng của Việt Nam: https://nuocmamtin.com/uncategorized/tin-tuc/ham-ho-nuoc-mam-ho-long-dich/
Vậy Lấy Đâu Ra Những Thăng Trầm Của Làng Nghề Nước Mắm?
Tại sao lại không có, hưng thịnh trong quá khứ đâu có nghĩa là hiện tại không trải qua nhiều biến động, với bề dày lịch sự hơn 300 năm hình thành và phát triển nhưng không phải vì thế mà nghề nước mắm truyền thống không có những khó khăn bủa vây. Đầu tiên chính là sự khó khăn trong việc tiêu thụ sản phẩm cho các làng nghề nước mắm truyền thống quy mô vừa và nhỏ, nếu bạn không biết thì nhiều năm trở lại đây các thế hệ trẻ đã không còn mặn mà gì với nghề truyền thống.
Hầu như chẳng ai còn nhớ đến khái niệm về hương vị nước mắm truyền thống là như thế nào. Chính vì vậy mà chỉ có đối tượng khách hàng đã có tuổi mới là người còn nhu cầu tìm đến nước mắm truyền thống vì đã quen thuộc với hương vị mà thôi, nhưng cho đến thời điểm này thì nhóm đối tượng này cũng đã không còn quá nhiều và đang có dấu hiệu giảm đi nhanh chóng.
Chính vì lẽ không còn quá nhiều nguồn cầu nên các cơ sở sản xuất phải mua nguyên liệu tươi sống với số lượng ít hơn, dẫn đến việc giá đầu vào bị dội lên đắt đỏ hơn, thời gian chế biến cũng lâu hơn khiến cho giá thành của những chai nước mắm truyền thống lại vô tình bị đẩy lên cao hơn, càng khiến người tiêu dùng không mấy mặn mà hơn nữa.
Đây chính là nguyên nhân khiến cho các cơ sở nước mắm truyền thống bị lệ thuộc vào các bên trung gian, dẫn đến giá thành không ổn định, thương hiệu làng nghề cũng vì thế mà mai một dần.
Nguyên nhân không dừng lại ở đó, từ sự khó khăn về thiếu hụt nguyên liệu để sản xuất, nghề đi biển thì ngày càng bấp bênh hơn, ngư dân vì bị phụ thuộc nhiều vào thời tiết thành ra cũng chẳng mặn mà theo nghề chài lưới, nguyên liệu khan hiếm ngày càng khan hiếm thêm, cá cơm – nguyên liệu chính làm nước mắm cũng vì thế mà càng khó tìm kiếm, giá cao lại chồng giá cao.
Ngoài ra thì một thực trạng đáng buồn nữa mà hiện nay đang xảy ra chính là các cơ sở còn theo nghề truyền thống còn lại rất ít, chủ yếu chỉ đang duy trì theo quy mô hộ gia đình mà thôi. Những hàm hộ lớn mạnh với các nhà thùng nước mắm tĩn lớn một thời làm rạng danh nghề này cũng đã không còn.
Chủ yếu là do đời con cháu đã trôi dạt sinh sống làm ăn nước ngoài, còn lại thì không thiết tha theo nghề, những cơ sở sản xuất vừa và nhỏ thì lại càng không có thế hệ tiếp nối, những thanh niên thời nay họ đều tìm cho mình con đường riêng, chẳng còn mặn mà gì với nghề làm nước mắm truyền thống này.
Ngược lại thì ngành công nghiệp nước mắm công nghiệp càng ngày càng chiếm được thị phần vì độ đa dạng cũng như tiện lợi của nó. Khó khăn chồng chất khó khăn, quy mô thu hẹp, ngày càng biến mất thêm khiến cho nghề làm nước mắm truyền thống thậm chí đang phải đối mặt với nguy cơ mai một và thất truyền chỉ là chuyện sớm muộn nếu không có giải pháp kịp thời.
Xem thêm bài công dụng của Tĩn xưa và nay: https://nuocmamtin.com/uncategorized/tin-tuc/cong-phu-nghe-lam-tin-nuoc-mam-o-phan-thiet-xua/
Đối Mặt Và Giải Quyết Cho Làng Nghề Nước Mắm
Đứng trước thực trạng về làng nghề nước mắm tĩn truyền thống chắc không ít người sẽ tiếc nuối, nhưng cũng có những người thể hiện chúng bằng hành động để “cứu sống” lấy những gì thuộc về giá trị truyền thống, về những điều đáng để trân trọng và gìn giữ.
Chính vì vậy sự ra đời của Bảo tàng Làng Chài Xưa là một nguồn động lực không hề nhỏ giúp cho việc bảo tồn, gìn giữ trọn vẹn hương vị đậm đà, mặn mùi của nước mắm Rin nguyên chất ngày xưa. Bằng việc hồi sinh thương hiệu nước mắm Tĩn 300 năm, đưa giá trị truyền thống có mặt và khẳng định vị thế của mình tại thời điểm hiện tại này.
Với rất nhiều hy vọng rằng trong một ngày không xa thì “gu” nước mắm truyền thống xưa kia của người Việt thông qua việc trải nghiệm tại bảo tàng nước mắm Làng Chài Xưa có một không hai tại Việt Nam chắc chắn sẽ không còn là số ít như bây giờ.
Nguồn hình: sưu tầm