Nhắc đến nước mắm ngon nguyên chất, người ta sẽ nhớ ngay đến nước mắm Phan Thiết – nơi một thời từng là thủ phủ 300 năm nước mắm Việt. Nước mắm rin xứ Phan nổi tiếng không chỉ vì hương vị đậm đà, sánh đặc từ cá mà còn là sự độc đáo từ những tĩn đất nung, dán nhãn vuông độc quyền xếp đầy ắp bờ sông Cà Ty. Hình ảnh ấy, những người dân Bình Thuận xưa khó mà quên được.
Mục lục
Hình ảnh những chiếc Tĩn xưa
Hình ảnh những chiếc tĩn gốm thô ráp, được quét vôi trắng bên ngoài và dán nhãn vuông độc quyền, xếp đầy ắp dọc theo bờ sông Cà Ty ngày xưa vào thời hoàng kim của nước mắm Phan Thiết chính là nguồn cảm hứng cho thương hiệu “Nước mắm Tĩn” ngày nay. Hình tượng ấy được bảo tàng nước mắm Làng Chài Xưa mô phỏng & “phục dựng” lại qua chiếc tĩn gốm nhỏ, phình ra ở giữa, đựng nước mắm rin nguyên chất đậy kín, kèm quai xách dây thừng độc đáo, in đậm dấu ấn nước mắm Phan Thiết xưa.
Xem thêm các thông tin về giá trị lịch sử nước mắm: https://nuocmamtin.com/tin-tuc/bao-tang-nuoc-mam/
Các công đoạn để làm nên một chiếc tĩn xưa
Theo lời những nghệ nhân lớn tuổi kể lại, để làm tĩn phải trải qua rất nhiều công đoạn. Đầu tiên, người thợ làm tĩn sẽ nắn đất sét thành hình cái tĩn, đem phơi khô trong 48 tiếng rồi cho vào lò nung với nhiệt độ cao. Khi tĩn đã chín, phải để cho thật nguội rồi mới đem ra khỏi lò và lau chùi thật sạch. Công đoạn đó sẽ được những công nhân trông coi thực hiện, phải chùi sạch bên trong và quét da tĩn ở bên ngoài. Rồi giao cho người chí tĩn bỏ vào một thùng nước lạnh, để kiểm tra xem tĩn có nứt nẻ hay lủng không, thì sẽ được sửa lại bằng cách trám với xi măng, vôi bột và dầu cá trộn lẫn. Sau đó, tĩn sẽ được quét 2 lần nước vôi trắng pha với xi măng. Sau khi dán nhãn xong, người thợ sẽ dùng dây chuối phơi khô cột chằng thành 2 cái quai như quai giỏ, rất khéo, cho người mua tiện lợi xách về và có dán nhãn phía trên nắp tĩn.
Xem thêm bài viết về tên gọi của nước mắm Tĩn tại đây:https://nuocmamtin.com/y-nghia-ten-goi-nuoc-mam-tin/
Cảm hứng khơi nguồn cho tĩn gốm ngày nay
Được mô phỏng lại những tĩn đất nung Phan Thiết xưa, nước mắm Tĩn ngày nay được đựng trong những tĩn gốm nhỏ, in những họa tiết cổ xưa, cùng quai xách dây thừng độc đáo đậm nét hoài cổ. Đặc biệt, ẩn chứa bên trong những họa tiết trên tĩn gốm là cả một câu chuyện về quá khứ vàng son của ngành làm nước mắm truyền thống Phan Thiết.
Ý nghĩa của những hoa tiết trên tĩn gốm
Lấy cảm hứng từ những chiếc tĩn xưa được xếp dọc 2 bờ sông Cà Ty, nước mắm Tĩn ngày nay cũng được đựng trong những tĩn gốm được in họa tiết xưa, với quai xách dây thừng vô cùng độc đáo. Chiếc tĩn thân bầu màu trắng ngà xưa cũ vỡi những họa tiết hình vẽ rất đỗi thân thuộc với mỗi người dân Bình Thuận. Hình ảnh những chiếc ghe bầu đã cũ, được chất đầy những tĩn nước mắm được người lái đò chở đi bán dọc khắp mọi miền đất nước.
Ở phía xa xa kia, là tháp nước Phan Thiết, hay còn gọi là Lầu nước, do người Pháp xây dựng. Trải qua gần 90 năm tồn tại, dù trước bom đạn thời chiến hay thiên tai, lũ lụt thì tháp nước ấy vẫn đứng uy nghi giữa lòng thành phố, trở thành biểu tượng thiêng liêng, đi vào thơ ca, nhạc họa của xứ Phan đầy nắng và gió. Qua đó, cũng khẳng định sức sống bền bỉ của nước mắm truyền thống Phan Thiết, vượt qua bao thăng trầm và vẫn giữ được hương vị trứ danh ngày xưa.
Bên trên mỗi tĩn gốm, nước mắm Tĩn còn dán nhãn vuông thương hiệu vô cùng lạ mắt. Nó bắt nguồn từ việc thương mại hóa nước mắm, dán nhãn vuông nước mắm Phan Thiết trên mỗi tĩn gốm của ông tồ nghề Trần Gia Hòa, nhằm đánh dấu và khẳng định uy tín vượt bậc của ngành nước mắm Phan Thiết. Vào thời vàng son nhất, nước mắm Bình Thuận sản xuất và tiêu thụ hơn 46 triệu lít, chiếm thị phần lớn nhất cả nước thời bấy giờ.
Nước mắm Tĩn ngày nay được dán nhãn vuông trên mỗi gốm, có đóng dấu mộc đỏ như phong ấn của vua chúa thời xưa để khẳng định quyền bảo hộ và nâng tầm giá trị của thương hiệu nước mắm truyền thống với hơn 300 năm lịch sử. Nhãn vuông dán nắp và dây cói, dây lát để xách tĩn nước mắm ngày xưa đã được nước mắm Tĩn cách điệu lại thành dây thừng bện nghệ thuật, nhãn vuông dán nắp nay được thay thành nhãn vuông (dấu mộc triện) trên tĩn vẫn mang hình ảnh thương hiệu như ngày xưa. Mỗi tĩn nước mắm chính là một “đại sứ văn hóa”, giúp khơi dậy sự tìm về cội nguồn của giọt nước mắm rin trong mỗi người Việt Nam.
Tất cả những hình ảnh đó, từ chiếc ghe bầu chở nước mắm, những chiếc nhãn vuông đóng cho đến biểu tượng Tháp Nước, đều mang ý nghĩa khẳng định rằng: Phan Thiết ngày xưa, từng là thủ phủ đầu tiên của nước mắm Việt, từng có một thời kì phát triển đầy rực rỡ và được rất nhiều người ưa chuộng. Cứ nhắc đến Phan Thiết là phải nhớ ngay đến nước mắm rin, loại gia vị không thể thiếu của ẩm thực Việt Nam.
Những tĩn đất nung phình to ở giữa, hệt như trái bưởi cắt phăng 2 đầu, được chồng thành từng chồng cao ngất, kiểu hình kim tự tháp rất kiên cố, khó mà đổ được, có ghe neo đậu sát bờ, có ghe lại đang lướt nhanh dưới tay chèo của người lái, đã tái hiện lại một phần khung cảnh tấp nập, rộn ràng buôn bán, giao thương nước mắm trên sông Cà Ty ngày xưa.
‘Bức tranh ấy” không chỉ là nhắc nhớ cho thế hệ trẻ về thời kì hoàng kim của ngành nước mắm truyền thống, mà đó còn là động lực thúc đẩy nước mắm Tĩn ngày càng phát triển hơn, khôi phục và mang hương vị nước mắm rin Phan Thiết đi xa hơn nữa, được nhiều biết đến và tin dùng.
Nước mắm tĩn – Gía trị 300 văn hóa cổ truyền Phan Thiết
Nước mắm tĩn – vừa mang đậm dấu ấn hoài cổ, mang thông điệp về ý nghĩa lịch sử nhưng vẫn toát lên sự sang trọng, cổ điển. Nước mắm Tĩn – sự hòa hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa văn minh mới và giá trị văn hóa cũ, là sự kết tinh nhưng không đánh mất những tinh hoa của ông cha xưa để lại.
Hương vị sánh đặc thịt cá được giữ trọn trong những tĩn gốm với họa tiết lạ mắt, vừa đặc trưng, vừa cuốn hút, rất phù hợp để biếu tặng cho những người sành ăn, hay dùng trong những bữa tiệc để thiết đãi khách quý.
Những họa tiết được trên tĩn gốm nước mắm Tĩn ngày nay chính là sự hoài niệm, và lấy cảm hứng từ một thời kì phát triển rực rỡ của nước mắm Phan Thiết xưa, là lời nhắc nhớ với thế hệ trẻ về “quốc hồn- quốc tuý” dân tộc và là “cội nguồn” giúp nước mắm Tĩn tiến xa hơn nữa trên con đường khôi phục, phát triển hương vị truyền thống của nước mắm rin nguyên chất 300 năm xưa.
Xem thêm bài về các loại nước mắm Rin ngon nguyên chất tại: https://nuocmamtin.com/cac-san-pham-noi-bat-cua-nuoc-mam-tin/